Hipatia e o cosmos

Ás veces dúas ou máis galaxias achéganse tanto entre si que chocan ou se fusionan.    Os modelos por ordenador de colisións e aproximacións cercanas entre galaxias predín a formación de estruturas características en forma de aneis, "colas" e arcos de gas, po e estrelas, rascos que se observan nalgúns grupos de galaxias. A teoría indica que dúas ou máis galaxias espirales, sometidas á súa atracción mutua, poden quedar atrapadas en órbitas reducidas que as fagan xirar unha arredor da outra ata rematar chocando. Antes de que as galaxias se fundan nunha única acumulación amorfa de estrelas pode producirse unha segunda, ou ata unha terceira colisión.    Todo este proceso require de varios centos de millóns de anos.  Hai quen defende que a coalescencia de dúas galaxias de disco remata por producir unha galaxia elíptica.

As supernovas son explosións tan colosales que costa crer que pidan deixar tras de si algo máis que gas en expansión. Porén, nalgúns casos sobrevive o núcleo consumido da estrela que explotou, aínda que é tan masivo que se colapsa en forma de estrela de neutrones. Os obxectos deste tipo son moi densos e compactos, xa que toda a súa materia se atopa comprimida nun diámetro de tal vez 15 kilómetros.    As estrelas de neutrones rotan con rapidez e emiten ondas radioeléctricas. Cando estas ondas barren a Terra, detéctanse como "pulsos" cíclicos semellantes aos destellos dun faro mariño. Este tipo de obxecto coñécese coma púlsar.    Que sucede se a estrela que morre é verdadeiramente xigantesca? Se a masa do núcleo estelar rebasa tres ou catro veces a masa do Sol colápsase en forma de burato negro, un obxecto tan denso que nen a luz pode escapar da súa gravidade. Para "ver" buratos negros hai que estudar as estrelas que os acompañan: se un burato negro está o suficie

A nebulosa de eta Carinae dista da Terra 8000 anos luz e alberga unha agrupación de estrelas xóvenes e quentes. Entre 1835 e 1845 observouse dende a Terra un aumento de brillo nun destos astros, eta Carinae, que chegou a brillar máis que calquera outra estrela do ceo (excepto Sirio). Agora xa é moi débil e non chega a verse sen prismáticos.    Eta Carinae podería ser unha estrela xoven que experimenta unha serie de episodios explosivos, pero tamén pode tratarse dun astro moi vello a punto de convertirse en supernova e, se este fora o caso, depararía unha das mortes estelares máis brillantes xamais observadas na Galaxia. A nebulosa:

O fragmentado cometa Shoemaker-Levy 9 colisionó con Xúpiter en xullo de 1994 e o suceso liberou unha enerxía equivalente a millóns de megatones. Cada un dos fragmentos explotou coma unha bola de lume ao penetrar na atmósfera superior do xigante gasoso, e cada estallido produciu enormes penachos de po, algunho dos cales acadou tres veces o tamaño da Terra.    Este evento serve para lembrar de manera espectacular a vulnerabilidade dos planetas e dos seus satélites ante colisiones con cometas e asteroides. Téñense cartografiado numerosos cráteres en Mercurio, Venus, a Lúa e Marte. Na Terra obsérvanse menos, debido á actividade xeolóxica do planeta, que ten renovado moitas veces a súa superficie.     Xúpiter tras o impacto do Shoemaker-Levy 9:

Para interpretar as cartas celestes hai que saber cara onde caen o norte e o sur. Os telescopios con montura ecuatorial deben alinearse co polo celeste para que sigan correctamente as estrelas. No hemisferio boreal basta buscar a estrela Polar. A Polar non é o astro máis refulxente do ceo, pero si é a estrela brillante máis cercana ao polo norte celeste e, polo tanto, marca a dirección do norte verdadeiro.    O hemisferio austral carece dunha estrela equivalente á Polar, pero pode identificarse o rumbo sur se se usa a Cruz do Sur, que sinakla hacia o polo sur celeste.

O astrónomo grego Ptolomeo enumeró, no século II da nosa era, un total de 48 constelacións de fronteras difusas. Hoxe dividimos o ceo en 88 constelacións con límites precisos que seguen en zigzag a demarcación acordada oficialmente en 1930. Aínda que as fronteiras sexan modernas, moitas constelacións son tan antigas coma a mesma civilización. Os antigos sumerios, por exemplo, xa representaban un león na rexión do ceo onde aínda vemos Leo, e un toro onde hoxe debuxamos Tauro.      Outras constelacións datan dos séculos XVII e XVIII. Algunhas introducíronse para cartografiar o ceo austral, descoñecido para a astronomía europea antes da era exploradora que se iniciou no século XVI. Por exemplo, a Cruz do Sur (Crux) a definiu coma constelación por primeira vez Andrea Corsali, quen navegou aos trópicos con unha expedición portuguesa en 1515.

O Sol, a Terra e a Lúa alinéanse nese orde, coa Terra no medio, polo menos dúas veces cada ano. Nesa configuración, a Lúa atravesa a sombra do noso planeta e se produce un eclipse lunar.    Fálase de eclipse penumbral cando a Lúa chega a atravesar tan só as rexións máis externas da sombra terrestre, de xeito que apenas se oscurece, e o fai tan pouco que custa percibir que está sucedendo un eclipse. Se a lúa se limita a rozar a rexión central oscura da sombra terrestre, a umbra, entón sufre un eclipse parcial e á brillante Lúa chea parece faltarlle un mordisco.    Cada 17 meses, de promedio, a Lúa chea zambúllese por completo na umbra do noso planeta. A única luz solar que acada a Lúa durante a fase de totalidad é un resplandor avermellado que se filtra a través da atmósfera terrestre. Durante unhas dúas horas, a Lúa chea eclipsada tórnase dun vermello intenso. Os eclipses lunares son visibles dende todo o hemisferio terrestre que mira hacia a Lúa, o cal permite á metade do planeta

Unha das maiores coincidencias da natureza consiste en que o sol ten 400 veces o tamaño da Lúa, pero se atopa 400 veces máis lonxe. En consecuencia, ambos obxectos mostran o mesmo tamaño aparente no ceo e iso permite que a Lúa cubra xustamente o disco do Sol durante os eclipses totales.    Hai polo menos dúas temporadas cada ano nas que a órbita inclinada da Lúa cruza a posición na que se atopa o Sol á vez que o noso satélite acada a fase nova. Os tres corpos quedan alineados, coa Lúa en medio, e se produce un eclipse de Sol.    Os eclipses poden ser parciales ou totales. Estes últimos, nos que a Lúa chega a cubrir por completo o disco do Sol, son os máis impresionantes. A umbra da sombra lunar proxéctase sobre a Terra e barre o planeta ao longo dun camiño que mide varios miles de kilómetros. É un suceso sobrecolledor, pero dura tan solo uns minutos.

A sonda espacial Mars Pathfinder aterrizou no planeta vermello en xullo de 1997. Elixiuse para elo Ares Vallis, un val pedregoso e polvorento que en tempos remotos foi un torrente de auga. Despois de desinflar os seus coxíns protectores de aire, a Pathfinder adicouse á súa labor principal: o desembarco seguro do Sojourner , un todoterreo de seis rodas. Dirixido por control remoto dende a Terra, o Sojourner desdendeu do vehículo portador a través dunha rampa e aventurouse nos arredores para comprobar a composición das rocas cunha batería de instrumentos. O sistema suministrador de enerxía fallou tras case 100 días terrestres, pero entón, o Sojourner tiña obtido miles de fotografías e de medidas xeolóxicas que aumentaron moito o noso coñecemento sobre Marte.    

Con un espello de 2,4 metros de diámetro, o telescopio espacial Hubble non é o maior telescopio que existe, pero ten acceso a mellores vistas que ningún outro. Colocado en órbita a 600 km por encima da Terra, o Hubble ten observado corpos celestes de todo tipo, dende a Lúa ata as galaxias máis remotas.    O Hubble foi lanzado en 1990 e xa ten pasado a metade da súa vida operativa. Os científicos deseñan agora o telescopio espacial de próxima xeración, un xigante espacial dotado dun espello de 7,9 metros de diámetro e un poder ccaptrador de luz que supera en máis de 10 veces ao do Hubble .

Os maiores avances no coñecemento do universo durante os últimos séculos seguiron sempre a grandes progresos tecnolóxicos e teóricos. Os telescopios, cada vez maiiores e mellores, únense a instrumentos novos capaces de "ver" luz invisible. Teorías extraordinarias explican preguntas ata agora sen resposta.    A finais do ano 1609, o científico italiano Galileo Galilei oíu falar fun invento holandés consistente en dúas lentes colacadas nun tubo que permitían observar obxectos distantes coma se estiveran preto. Galileo tallou as súas propias lentes e fabricou un telescopio quye apuntou ao ceo. Este refractor era más tosco que o par de prosmáticos máis barato de hoxe en día, pero abriu un mundo novo a medida que Galileo foi logrando con el haxazgo tras haxazgo.   Isaac Newton desarrollou en Inglaterra en 1672 un novo tipo de telescopio, o reflector. Ao reemplazar a lente por un espello evitábanse algúns efectos ópiticos moi molestos presentes nos telescopios refractores, o qu

A órbita natural da Terra fai que o sol pareza desplazarse sobre as 12 constelacións que reciben o nome de conxunto de zodiaco, que deriva da palabra grega que significa "vida". A primeira constelación do zodiaco é Aries, o Carneiro, na que o sol pasa ao hemisferio celestre boreal cando comeza a primaveira no norte.    Os signos zodiacales actúan coma marcadores na astrolozía: a creencia de que as estrelas e os planetas inflúen no carácter e nos rasgos humanos, así como nas actividades cotidianas. Os astrónomos/astrólogos antigos centrábanse sobre todo na interacción entre as posicións planetarias e nas constelacións zodiacales. Aínda que a astroloxía continúa cautivando a certas persoas, non hai nen o máis mínimo indicio científico de que as alineacións de constelacións e planetas teñan afectaqdo a alguén xamais. Os constelacións zodiacais: